Doe maar duurzaam

Joost Haeck: "Een hartkatheterisatie is een ingreep waarbij een arts de bloedvaten van het hart in beeld brengt. Dit gebeurt met een dun slangetje, een katheter. Daarmee kunnen we via de bloedvaten bij het hart komen. Zulke slangetjes gebruiken we ook bij dotterbehandelingen, om dichtgeslibde bloedvaten te heropenen. Daarbij gebruiken we allerlei instrumenten en materialen. Voor de veiligheid zijn die allemaal afzonderlijk in plastic verpakt.

Al die verpakkingen leverden een enorme berg plastic afval op. Per ingreep in de katheterisatiekamer zo'n twee vuilniszakken vol, die rechtstreeks in de verbrandingsoven belandden. In 2019 ben ik daarom gaan onderzoeken welk deel van het schone plastic — dat niet met een patiënt in contact is geweest — we zouden kunnen hergebruiken. Twintig procent, zo bleek; de rest is vanwege de samenstelling niet geschikt voor recycling.

Van daaruit ging het balletje rollen. Samen met twee andere cardiologen en twee laboranten heb ik de stichting Hartplastic opgericht. Inmiddels hebben we een proces ontwikkeld om het herbruikbare, 'schone' plastic tijdens de behandeling meteen te scheiden en in te zamelen. Vervolgens vermalen we dat met behulp van een shredder tot granulaat, een soort plastic korrels en grondstof voor nieuwe producten. Haakjes, bakjes, pillendoosjes of meubilair, bijvoorbeeld. Die maken we met een 3D-printer.

Het mooiste is natuurlijk als we met ons afval straks spullen kunnen produceren, die we daarna weer in onze eigen ziekenhuizen gebruiken. Dan is de cirkel rond. Verder hopen we andere ziekenhuizen te stimuleren om hetzelfde te gaan doen. In totaal zijn er 49 hartkatheterisatiekamers in Nederland, waar dagelijks honderden patiënten worden behandeld. Er valt dus nog een wereld te winnen. Onder andere ziekenhuizen in Nijmegen, Zwolle en Maastricht zijn al met onze aanpak aan de slag. Daarnaast willen we ook medische producenten wakker schudden. Want het zou natuurlijk nog beter zijn om bij de bron te beginnen, door instrumenten en materialen anders en slimmer te verpakken. Ook hiervoor geldt: voorkomen is beter dan genezen."
hartplastic.com

"In het MCL plaatsen we jaarlijks zo'n 500 pacemakers, ICD's en Implanteerbare Loop Recorders: apparaatjes die de hartslag meten, in de gaten houden en zo nodig versnellen of corrigeren. Een CIED-technicus ondersteunt een cardioloog daarbij, onder andere met het doen van metingen en het instellen en uitlezen van de apparaten.

Patiënten bij wie de pacemaker of ICD is vervangen — de gemiddelde levensduur is zes tot tien jaar — nemen het oude exemplaar vaak mee naar huis. Maar die van overleden patiënten werden tot een jaar of twee geleden bij het chemische afval gedaan. Zonde, want er zitten veel waardevolle grondstoffen in die prima kunnen worden hergebruikt.

Zo is de metalen behuizing gemaakt van titanium en bestaat de batterij voor een groot deel uit lithium.

Alle reden dus, om afgedankte apparaten te verzamelen. Tegenwoordig sturen we die op naar een gespecialiseerd bedrijf dat ze recyclet. Titanium wordt na het omsmelten bijvoorbeeld gebruikt bij de constructie van vliegtuigen, lithium voor batterijen van mobiele telefoons, tablets en laptops. Het lijkt misschien een druppel op een gloeiende plaat, maar als wereldwijd alle pacemakers, ICD's en Implanteerbare Loop Recorders worden gerecycled, maakt dat een groot verschil." 

"Om een ECG — een hartfilmpje — te maken, plakken we tien plastic plakkers op een patiënt: twee ter hoogte van de schouders, twee ter hoogte van het bekken en zes op de borstkas. Alleen al in ons hart- en vaatcentrum gebruiken we er jaarlijks meer dan 45.000. Aan de elektroden op de plakkers worden kabeltjes bevestigd, die de elektrische geleiding van het hart meten. Als er vervolgens een röntgenfoto wordt gemaakt, moeten de zes plakkers van de borst worden verwijderd omdat die anders in beeld komen. Naderhand plakken we er nieuwe voor in de plaats.

Dat moet toch handiger en duurzamer kunnen, dacht ik een jaar geleden. Mijn idee was om meer röntgen-doorlaatbare plakkers te gaan gebruiken. Die kunnen dus tijdens het maken van een röntgenfoto blijven zitten. Ze zijn weliswaar iets duurder, maar je hebt er uiteindelijk minder van nodig.

Om zeker te weten dat de resultaten minstens even goed zouden zijn, hebben we een pilot gedaan. De uitkomst? Doorlaatbare plakkers hebben alleen maar voordelen. We gebruiken nu ongeveer een derde minder plakkers en produceren dus minder plastic afval. Minder plakken scheelt ook tijd en geld en is fijner voor de patiënt. En omdat je de elektrodes niet verplaatst, zijn de metingen nóg nauwkeuriger. Winst voor iedereen, kortom."

"EFO staat voor elektrofysiologisch onderzoek. Dat is bedoeld om hartritmestoornissen op te sporen. Voor zo'n onderzoek gebruikt een arts een aantal elektrodekatheters. Die worden meestal via de lies ingebracht en naar het hart geschoven.

De uiteinden van de katheters, tips genoemd, zijn gemaakt van platina. Dat geleidt de stroom goed. Op elke katheter zitten tussen de twee en twintig van die tips. Voorheen gooiden we ze na gebruik weg. Dat is niet alleen zonde van het — herbruikbare — materiaal, maar ook van het geld. Elke tip kost namelijk vijf à zes euro. Vandaar dat we ze tegenwoordig na een operatie van de katheters afknippen, verzamelen en naar een recyclebedrijf sturen. De opbrengst gebruiken we voor bijscholingen van medewerkers.

Overigens was dit nog maar een eerste stap. In het MCL dotteren we ook veel hartpatiënten. De uiteinden van de draden die we daarvoor gebruiken, zijn ook van edelmetaal. Die verzamelen we nu dus eveneens. De volgende stap is dat we de boortjes gaan recyclen, die worden gebruikt om kalk uit verstopte kransslagaders te verwijderen. Zo maken we ons ziekenhuis steeds een beetje duurzamer."

Bekijk meer verhalen over afdelingen, mensen, zorg, keuzes, meedoen en geluk op deze pagina.

MCL is een topklinisch opleidingsziekenhuis en behoort sinds 2003 tot de vereniging Samenwerkende Topklinische opleidingsZiekenhuizen (STZ). Dit betekent dat ons ziekenhuis voldoet aan verschillende eisen die voornamelijk te maken hebben met de kwaliteit van het onderwijs, (medische) opleidingen en wetenschappelijk onderzoek. Het lidmaatschap betekent een erkenning voor de energie die het MCL heeft gestoken in de specialistische opleidingen. De vereniging STZ bestaat uit zesentwintig grote opleidingsziekenhuizen in Nederland die hooggespecialiseerde medische zorg verlenen, wetenschappelijk onderzoek doen en vele artsen, verpleegkundigen en andere zorgprofessionals opleiden. Meer weten? Zie deze pagina.